Historia parafii

Zarys dziejów Parafii i Kościoła pw. Ducha Świętego i Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gostyniu

Od wieków, na gostyńskiej ziemi, pobożny lud modlił się i gromadził na celebrowaniu Najświętszej Ofiary Mszy Świętej. Już w XI stuleciu, wraz z przybyciem Ojców Benedyktynów do oddalonego o 12 kilometrów Lubinia, na pogańskich dotąd terenach, zaczęła rozkwitać wiara chrześcijańska. Ten rozdział historii uważa się także za początek kultu Boga, przez ręce Jego Matki – Maryi, na leżącej nieopodal, poza miastem – Świętej Górze.

Dokument lokacyjny miasta Gostynia został podpisany przez Księcia Wielkopolskiego Przemysła II dnia 1 kwietnia 1278 roku, a już w 1310 źródła historyczne wspominają o kościele parafialnym, zbudowanym w grodzie nad rzeką Kanią – wchodzącym w skład dekanatu śremskiego diecezji poznańskiej. Potwierdza to dokument lubiński z 1324 roku. To z tej właśnie parafii farnej pw. św. Małgorzaty wyrasta parafia, której stolicę i centrum stanowi nasza piękna świątynia.

Wspominając o kościele farnym, nie można pominąć faktu, że na dzisiejszym terytorium naszej parafii istniały jeszcze dwa inne kościoły rzymskokatolickie, które zbudowano po epidemii cholery, jaka zdziesiątkowała ludność Gostynia na przełomie XVII/XVIII w. Jeden kościółek ufundował ks. Osiński, proboszcz farny, który schronił się, jak to zapisał: „w lasach Czachorowskich” i po przetrwaniu dotrzymał przysięgi zbudowania kościoła w tej miejscowości. Drugi kościół wzniesiono w miejscu, gdzie dzisiaj zbiegają się gostyńskie ulice: Powstańców Wlkp., Strzelecka i Górna. Oba kościoły zostały rozebrane najprawdopodobniej jeszcze w XVIII lub XIX wieku, choć pozostały po nich ślady, które potwierdziły ich istnienie. Do dziś żyją ludzie, którzy pamiętają figury, które stały i w Czachorowie, w miejscu dawnego kościoła, i na wspomnianym skrzyżowaniu w Gostyniu. Ta pierwsza znajduje się dzisiaj na dziedzińcu parafii farnej, zaś drugą wysadzili okupanci niemieccy w 1940 roku. Ciekawy jest też fakt, że na początku XX wieku, w czasie remontu kościoła farnego, zamontowano tam tabernakulum, pochodzące z rozebranego kościoła w Czachorowie. Fakt istnienia kościółków podkreśla katolickie korzenie tych terenów.

Historia naszej parafii, choć głęboko osadzona w polskiej tradycji katolickiej miasta, jednak związana jest także z niemiecką mniejszością narodową wyznania luterańskiego, która osiedlała się w Gostyniu na przestrzeni wieków. Miasto, zapewne ze względu na relatywną bliskość granicy z Niemcami, nigdy nie było zamknięte dla niemieckich obywateli, a przez to i ruchu protestanckiego, którego Niemcy stały się ojczyzną w XVI wieku. Już w 1565 roku zapisano, że w farze gostyńskiej odbywał się synod innowierców. Jednak dopiero rozbiory Polski i przejęcie Gostynia przez władze pruskie, umożliwiły bardziej swobodny rozwój ludności niemieckiej, a więc de facto wzrost liczby wyznawców luteranizmu. W XIX wieku systematycznie wzrastała liczba ewangelików. Podczas gdy w 1793 roku – u kresu I Rzeczpospolitej, stanowili oni zaledwie 5% całej ludności, to w 1905 roku już 12%, co stanowiło odpowiednio liczbę 58 i 633 osoby. Taki wzrost wyznawców musiał doprowadzić do rozbudzenia ambicji budowy zboru, który służyłby za miejsce niedzielnego spotkania modlitewnego, w którym, zgodnie z tradycją ewangelicką, mieliby zmieścić się wszyscy chętni.

Możliwość realizacji planu budowy pojawiła się, gdy rządzony przez zaborców Gostyń stał się w 1887 roku miastem powiatowym. Spowodowało to systematyczny rozwój urbanistyczny. Zaczęły powstawać liczne budynki mieszkalne i urzędowe. Zapewne wówczas pojawił się też pomysł budowy zboru.

Dogodnym miejscem okazało się ówczesne południowe przedmieście Gostynia, gdzie w latach 1907-1909 wzniesiono neorenesansowy, jednonawowy budynek kirchy z wieżą oktagonalną o wysokości ok. 40 m, z hełmem o konstrukcji drewnianej, pokrytym blachą miedzianą, który w niezmienionym stanie ostał się takim do dziś. Wiadomo, że zbór otrzymał wezwanie Chrystusa i (św.) Magdaleny. W jego wnętrzu zainstalowano dwa kolorowe witraże wykonane w Bodzewku w 1909 roku w firmie „Mattrus”. Ich fundatorami byli, jak głosi napis: Landrat Lucke (zapewne ówczesny starosta gostyński) i Gertude, jego małżonka. Witraże przedstawiają motywy często przywoływane przez protestantów: Eucharystię (oczywiście w rozumieniu ewangelickim) – po prawej oraz spotkanie Chrystusa z Samarytanką – po lewej stronie ołtarza. W budynku – nad całością nawy – przy murach zewnętrznych, zbudowano obszerny balkon, umożliwiający pomieszczenie wszystkich uczestników nabożeństwa. Po prawej stronie, u progu absydy wychodzącej w kierunku zachodnim (dokładnie przeciwnie niż w tradycji katolickiej), zainstalowano podwyższoną ambonę. W budynku obecnego Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego znajdowała się pastorówka zaś w budynku Przedszkola nr 1 była niemiecka szkoła. Dowodzi to faktu, że zbór gostyński stanowił odrębną i samodzielną jednostkę organizacyjną wspólnoty protestanckiej.

W 1919 roku, kiedy w wyniku zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego zmienił się radykalnie status mniejszości niemieckiej na terenach odradzającej się z niewoli Polski – w pierwszych latach niepodległości – Gostyń opuściła większość Niemców. Niemniej jednak zbór pozostał pod zarządem luterańskim.

Sytuacja uległa zmianie po II wojnie światowej, gdy po 1945 roku przestała zupełnie istnieć mniejszość niemiecka. Wówczas dawny zbór stał się własnością Polaków i został zaadoptowany przez parafię farną, stanowiąc z czasem jej kościół filialny pod wezwaniem Ducha Świętego, w którym zaczęto celebrować katolicką Eucharystię. W latach powojennych świątynia służyła też jako miejsce modlitwy katechizowanej młodzieży, którą duchowo wspierał, już wtedy niewidomy – ks. Franciszek Olejniczak. To właśnie dzięki jego działalności i hartowi kapłańskiego ducha, zniszczony działaniami wojennymi budynek gimnazjum, odzyskał swój dawny blask. Z czasem, gdy ludzie zaczęli zasiedlać południową część miasta wzdłuż dzisiejszej ul. Wrocławskiej oraz ul. Górnej, dostrzeżono potrzebę utworzenia samodzielnego ośrodka duszpasterskiego.

Arcybiskup Antoni Baraniak erygował tenże ośrodek w 1966 roku, ustanawiając przy nim rektora – ks. Kazimierza Skoka. To bardzo ważne wydarzenie dla naszej wspólnoty parafialnej, bo stanowi jej bezwzględny fundament i zaczątek. Dowodem troski i życzliwości Arcybiskupa było podarowanie Mszału Rzymskiego, opatrzonego pieczęcią Metropolity Poznańskiego i wpisem: „Dla ośrodka duszpasterskiego w Gostyniu”. Odtąd rozpoczął się błyskawiczny rozwój tworzącego się tutaj duszpasterstwa. Już w 1966 roku parafia farna, na terenie której ciągle oficjalnie znajdował się nasz kościół, podarowała nowo ulany dzwon. Nie pasował on dźwiękiem do trzech pozostałych, instalowanych na wieży farnej. Dzwony o imionach: Maria, Jan, Antoni i Leon miały zastąpić zbyt mały dzwon, poświęcony czci św. Małgorzaty. Zamówił je ówczesny proboszcz farny ks. Leon Misiołek, który zdecydował też o przekazaniu naszemu kościołowi dzwonu, niepasującego dźwiękiem do pozostałych, który do dzisiaj swoim biciem odmierza czas 30 minut do zbliżającej się Mszy Świętej czy też dzwoni na „Anioł Pański”.

Na dzwonie znajdują się następujące inskrypcje: „FELCZYNSKI CANTIFUSOR PREMYSLIENSIS A.D. 1808-1965” (tłum.: Felczyński, ludwisarz przemyski, Roku Pańskiego 1808-1965) || „ULANY ZA ORDYNARIUSZA J.E. KS. ARCYBISKUPA METROPOLITY DR. ANTONIEGO BARANIAKA GOSTYŃ R.P. 1966” || „DA MIHI ANIMAS CETERA TOLLE” (tłum. [zawołanie z herbu Arcybiskupa]: Daj mi dusze, resztę zabierz) || „IMIĘ MOJE ANTONI” || „ME FECIT JOANNIS” (tłum.: Uczynił mnie Jan). Dzwon sterowany jest obecnie automatycznie.

Z początkiem 1967 roku rozpoczyna się regularne, codzienne duszpasterstwo sakramentalne przy naszym kościele. Koronnym dowodem tego faktu są pierwsze wpisy do nowo założonych ksiąg metrykalnych: Księgi Ochrzczonych, Księgi Małżeństw itd. Zapewne, choć kościół od wojny był pod wezwaniem Ducha Świętego, rozpoczęły się dyskusje nad ostatecznym brzmieniem wezwania mającej powstać parafii. W końcu ustalono, że będzie to Duch Święty, który w Gostyniu był szczególnie czczony od samego początku istnienia miasta, o czym świadczy istnienie w średniowieczu szpitala Ducha Świętego, czy też obecność ulicy Ducha Świętego i wreszcie postawa zmarłego w 1965 roku ks. Olejniczaka, który założył po wojnie „Bank Ducha Świętego” dla odbudowy gimnazjum i odznaczał się za życia wielką czcią Bożego Ducha. Na drugie wezwanie kościoła wybrano Najświętsze Serce Pana Jezusa, być może inspirując się obecnością kultu Serca Jezusowego za sprawą pomnika postawionego na rynku.

Oficjalne erygowanie nowej parafii rzymskokatolickiej w Gostyniu

Po wszystkich koniecznych ustaleniach, w 1973 roku, nastąpił długo wyczekiwany moment – oficjalne erygowanie nowej, drugiej parafii rzymskokatolickiej w Gostyniu, którego dokonał Arcybiskup Antoni Baraniak, wydzielając nową parafię z granic parafii farnej. Jako jej terytorium ustalono południowo-zachodnią część miasta Gostynia wraz z trzema wioskami: Czachorowem, gdzie istniejącą kostnicę przebudowano i zamieniono na kaplicę filialną pw. św. Wawrzyńca, Czajkowem i Brzeziem – i tak pozostało do dziś.

Niemal natychmiast po ustanowieniu ruszyły niezbędne prace dekarskie, których – wg wpisów na strychu kościoła – podjęli się kolejno: „Dekarze z Pudliszek, B.Z.J. Urbaniak, 8 VIII 1973” i „Piotr Pośniatowski, 28 VIII 1982”. W wyniku prac porządkujących wnętrze naszej świątyni, usunięto starą ewangelicką ambonę i skrócono balkony po prawej stronie, by odsłonić okna i doświetlić wnętrze.

Ze względu na brak dogodnych regulacji prawnych, dawna pastorówka nie mogła służyć jako plebania. Dlatego pojawiła się konieczność wybudowania probostwa, które miało stanąć przy skrzyżowaniu ulic: Wrocławskiej i Nowe Wrota, czemu jednak skutecznie sprzeciwiły się władze komunistyczne. Ostatecznie probostwo stanęło na jednej z działek, łączących swoim terytorium ulice: Energetyka i Wrocławską. Takie rozwiązanie, choć pozwalało na komfort zamieszkania, zmuszało kapłanów do pokonywania kilkuminutowej drogi do świątyni, co nie służyło sprawności pełnionej posługi kapłańskiej. Postawiony budynek plebanii funkcjonował jako taki, aż do początku lat 90-tych, kiedy to po zakończeniu rozpoczętej w poprzedniej dekadzie budowy, oddano do użytku budynek obecnego probostwa, a później także domu katechetycznego z wikariatem im. ks. Franciszka Olejniczaka.

Kapłani w naszej parafii

Proboszczami naszej parafii byli kolejno:

Ks. Kazimierz Skok (rektor od 1966, zaś proboszcz od 1973 do 1974),
Ks. Kazimierz Sójka (1974-1985)
Ks. Franciszek Ryba (1985-1989)
Ks. Henryk Szwarc (1989-2005)
Ks. Jacek Stawik (2005-2014)
Ks. Tadeusz Murawski (2014- 2019)
Ks. Paweł Dąbrowski (2019 – )

Posługę wikariuszowską pełnili:

Ks. Eugeniusz Krawczyk (1966-69)
Ks. Stanisław Żarna (1969)
Ks. Henryk Bączkiewicz (1969-1971)
Ks. Władysław Łapawa (1971-1974)
Ks. Marian Dominiczak (1974-1975)
Ks. Ryszard Dziamski (1975-1978)
Ks. Jan Pieczonka (1978-1979)
Ks. Antoni Chlebowski (1979 – 1982)
Ks. Roman Kostecki (1982-1983)
Ks. Krzysztof Tomaszewski (1983)
Ks. Andrzej Nowak (1985-1989)
Ks. Mariusz Hagedorn (1989-1991)
Ks. Adam Prozorowski (1991-1993)
Ks. Maciej Kuczma (1993-1995)
Ks. Przemysław Maciejewski (1995-1998)
Ks. Krzysztof Borowicz (1998-2001)
Ks. Jacek Rogalski (2001-2003)
Ks. Sławomir Ratajczak (2003-2008)
Ks. Adam Skociński (2008-2010)
Ks. Sławomir Kostrzewa (2010-2012)
Ks. Damian Pruss (2012-2014)
Ks. Michał Przybylski (2014- 2016)
Ks. Karol Świergosz (2016- 2018)
Ks. Tomasz Brussy (2018 – 2023)
Ks. Hubert Ciachowski (2023 -)

Zegar wahadłowy

Nasz kościół, od samego początku, był wyposażony w zegar wahadłowy z obciążeniem zamocowanym na linach stalowych z oddzieloną nastawnią o numerze seryjnym 1896, wykonany w 1908 roku w pracowni C. Weissa z Głogowa. Co ciekawe, na jednej z desek drewnianej obudowy nastawni widnieje napis: „III Gostign”, co sugeruje, że deski te pamiętają dawne czasy i nie były jeszcze nigdy zmieniane. Zegar ten, za pomocą drutu z zębatkami, rozprowadza wskazanie odmierzanego czasu na dwie tarcze, wychodzące na północny- i południowy- wschód wieży kościoła.

Organy z 1908 roku

Kościół wyposażony jest w 17-głosowe organy z 1908 roku, będące w dobrym stanie, o barokowym brzmieniu, z jednym miechem głównym i trakturą pneumatyczną. Instrument, usytuowany typowo dla stylu protestanckiego – nie nad wejściem, ale bliżej absydy, wyposażony jest w kontuar o dwóch manuałach z jedną klawiaturą nożną, czyli pedałem. Organy zbudowała firma P. B. Voelknerów z Bydgoszczy. Biorąc pod uwagę stosunkowo niewielkie rozmiary kościoła, dyspozycja instrumentu przedstawia się imponująco. Dodatkowym elementem, umożliwiającym ciekawą aranżację gry, jest zamontowanie kilku stałych kombinacji rejestracji głosów w oznaczeniach: piano, mezzoforte i tutti. Ponadto w organach zamontowano tzw. żaluzję II manuału, co umożliwia regulację jego głośności przydatną w akompaniamencie liturgicznym, rozlegającym się w pięknej akustyce naszej świątyni. Oznaczenie głosów, ze względu na oryginalność instrumentu, zapisano w języku producenta:

I manuał:

Cornett 3-4 fach
Rausch-quinte 2 2/3’ u. 2’
Octave 4’
Rohrflőte 4’
Konzert-floete 4’
Gambe 8’
Principal 8’
Bordun 16’
+Manual-koppel

II manuał:

Liebt-Gedackt 8’
Geigen-principal 8’
Aeoline 8’
Vox Coelestis 8’
Travers-floete 4’
+Calcantenruf
(obecnie nieczynny)

Pedał:

Bassflőte 8’
Octavbass 8’
Subbass 16’
Violon 16’
+Pedal-koppel I
+Pedal-koppel II

Czasy współczesne

Trzeba przyznać, że początek XXI wieku okazał się łaskawy dla naszego kościoła. Po wymianie witraży, które – jeszcze w latach 1998-1999, ufundowali parafianie: R. D. Ciążyńscy (strona wschodnia – z symbolem Serca Pana Jezusa), W. B. Skoraccy (strona wschodnia – z symbolem Ducha Świętego) oraz w dużej mierze także dzieci pierwszokomunijne (strona południowa i północna), w 2003 roku przeprowadzono gruntowny remont dachu, przekładając dachówkę. Odnowiono także elewację kościoła, malując ją na kolor zbliżony do piaskowca. Złota księga ofiarodawców tego przedsięwzięcia przechowywana jest w biurze parafialnym. W tym czasie wyremontowano też prezbiterium, wymieniając posadzkę paździerzową na marmurową. Ówczesny proboszcz ks. Henryk Szwarc, z okazji 40. rocznicy swoich święceń kapłańskich, ofiarował dla kościoła drewnianą płaskorzeźbę, przedstawiającą Maryję i Apostołów, na których zstępuje Duch Święty w dniu Pięćdziesiątnicy. Umieszczono ją w przestrzeni nad tabernakulum, między witrażami. Zastąpiła ona krzyż z dużą – drewnianą postacią Chrystusa, który został wówczas zawieszony nad absydą prezbiterium, by ostatecznie, po remoncie w 2012 roku, znaleźć się na dole świątyni. Nowo wykonany krzyż znajduje się obecnie we wnęce pod balkonem.

Po przybyciu do naszej parafii ks. proboszcza Jacka Stawika, wszelkie prace renowacyjne nabrały tempa. W 2008 roku zdemontowano w kościele oszkloną prowizoryczną ściankę, oddzielającą małą wnękę pod południową częścią balkonu od reszty kościoła. Kosztem kilku metrów bieżących przestrzeni poszerzono także zakrystię, rozbudowując ją w kierunku wschodnim. Wymieniono część oświetlenia nawy i całość w prezbiterium oraz zamówiono i postawiono dwa nowe kryte konfesjonały w miejsce poprzednich – dość mocno zniszczonych.

Rok 2012 zapisał się jako czas remontu naszej świątyni. Dokonano wtedy całkowitej wymiany posadzki w nawie kościoła, zastępując lastriko płytkami marmurowymi, zainstalowano system wentylacji wnętrza, zapobiegający zawilgoceniu świątyni. Oczyszczono z farby metodą piaskowania powierzchnię prospektu organowego, drewnianych balustrad balkonowych oraz belek podstropowych, aż do uzyskania koloru pierwotnie użytego drewna. Wykonano gruntowną renowację ścian kościoła, zamieniając blade dotychczas kolory na oliwkowozielony w nawie i na stropie oraz ciemnozielony w prezbiterium. Remontu dokonała firma tutejszego parafianina – Franciszka Jankowskiego z Brzezia.

W roku 2013, po raz pierwszy w historii, zgodnie ze starożytną katolicką tradycją liturgiczną, został wybudowany w prezbiterium trwały kamienny ołtarz z piaskowca, chrzcielnica o oktagonalnym kształcie oraz ambonka z tego samego surowca. Budowy podjęła się firma kamieniarska z Małachowa.

Dzięki tym wszystkim pracom, na które w całości wielkodusznie złożyli się tutejsi parafianie, nasz kościół został przygotowany do konsekracji, której – ze względów dziejowych – jak najszybciej, miejmy nadzieję, doczeka się po raz pierwszy w historii.

Ksiądz Arcybiskup Stanisław Gądecki, Metropolita Poznański, dnia 22 czerwca 2014 r., podczas uroczystej Mszy Świętej o godzinie 11:30, dokonał historycznego aktu konsekracji naszego kościoła parafialnego. Chwała, cześć i uwielbienie niech będzie naszym Patronom Duchowi Świętemu i Najświętszemu Sercu Pana Jezusa!

Pod koniec roku 2014 w naszym kościele, w nawie głównej i bocznej wymieniono wszystkie ławki. W części nawiązują one do ławek sprzed I wojny światowej. W październiku 2016 roku, dzięki ofiarności parafian i dobroczyńców, w kościele pojawiły się dwa boczne ołtarze obudowujące: z lewej strony obraz Matki Bożej Częstochowskiej, a z prawej strony obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa.

Na przełomie 2016/17 roku podjęty został wysiłek gruntownej renowacji kaplicy w Czachorowie. Zrobiony został nowy dach, wymieniona posadzka, elektryczność oraz ołtarz i umeblowanie.

Źródła pisane:

Księgi metrykalne Parafii pw. Ducha Świętego i Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gostyniu: Chrztów i Małżeństw.
Czub Robert, Figura Matki Boskiej Niepokalanej, www.faragotykgostyn.pl, dostęp: 29 VIII 2013 r.
Frąckowiak Małgorzata, Struktura narodowościowa Gostynia. Zmiany liczebności mieszkańców miasta, www.muzeum.gostyn.pl, dostęp 27 VIII 2013 r.
Kamiński Zdzisław, Kościół farny pod wezwaniem świętej Małgorzaty w Gostyniu, www.muzeum.gostyn.pl, dostęp: 27 VIII 2013 r.
Kamiński Zdzisław, Tabernakulum gostyńskiej fary, www.faragotykgostyn.pl, dostęp: 26 VIII 2013 r.
Kołomłocki Zbigniew, Spacerkiem po dawnym Gostyniu, www.muzeum.gostyn.pl, dostęp: 27 VIII 2013 r.
Lewandowicz Violetta, Nota biograficzna ks. Franciszka Olejniczaka.
Rocznik Archidiecezji Poznańskiej, wyd. Kuria Metropolitalna, Poznań 2003.
Skorupski Grzegorz, Gostyń dawny i niedawny. Gostyń 2004.
Skorupski Grzegorz, Spotkania z przeszłością. Gostyń i okolice, Gostyń 2009, www.gramiejska.net.pl, dostęp: 29 VIII 2013 r.
Tomaszewski Roman, Dzieje Gostynia – kalendarium, www.muzeum.gostyn.pl, dostęp: 27 VIII 2013 r.

Świadectwa ustne:

Ks. Proboszcz Jacek Stawik
Ks. Prałat Artur Przybył
Halina Klimczak
Teresa Skibicka
Zofia Mayer

Zdjęcia pochodzą z następujących źródeł:

www.gaso-gostyn.pl, dostęp: 27 VIII 2013 r.
www.polskanizwykla.pl, dostęp: 27 VIII 2013 r.
www.fotopolska.eu, dostęp: 27 VIII 2013 r.